عقل شناخت

اگرچه در آثار دیگران به برخی از زوایای عقل پرداخته و نکات ارزشمندی نیز ارائه شده، اما به‌صورت یکجا و با رویکردی جامع به مهمترین مباحث عقل پرداخته نشده است. به اجمال می‌توان نوآوری‌های این کتاب را در موارد ذیل ارزیابی کرد:

1. پرداختن تفصیلی به پیشینه این بحث که نگارنده آن را در هیچ منبعی به این نحو مشاهده نکرده است.

2. پرداختن تفصیلی به‌معنای لغوی بر اساس تاریخ وفات مولفان کتاب‌ها تا روشن شود که آیا در زمان‌های اولیه کاربرد عقل چه چیزی بوده است؟ و آیا در طول تاریخ تطوراتی داشته است یا نه؟ تا بتوان به این پرسش پاسخ داد که آیا معنای عقل در متون دینی، معنایی متفاوت از معنای لغوی است و یک اصطلاح جدیدی می‌باشد، یا خیر؟

3. پرداختن تفصیلی به معانی عقل در اصطلاح علوم مختلف که به این جامعیت تا کنون کاری انجام نشده است، آنهم پژوهشی که این اصطلاح را در کلمات اندیشمندان خصوصا متکلمان و فلاسفه و مفسران به حسب ترتیب زمانی (زمان وفاتشان) بررسی نماید. نگارنده بر این باور است که در بحث چیستی عقل، کار فاخری با این رویکرد انجام شده است.

4. تمرکز بر سخن متکلمان و مفسران و استفاده از آیات فراوان قرآن و روایات وارده درباره اقسام و مراتب عقل، اعتبار و حجیت عقل و محدودیت‌های ادراکی عقل و عوامل و موانع رشد عقل و آثار و کارکردهای عقل و… که چنین مطالبی در منابع دیگر یافت نمی‌شود.

5. از مهم‌ترین نوآوری‌های این نوشتار، بخش عقل و دین آن است که تلاش شده است با نگاه جامع از منظر قرآن، مفسران و متکلمان به این بحث پرداخته شود. یعنی رویکردهای عقل‌گرایی و ایمان‌گرایی به قرآن عرضه شود و از قرآن استنطاق شود و در نهایت رویکرد عقل‌گرایی اعتدالی و نقش دین و نقش عقل تبیین شود.