جلسه نقد و بررسی کتاب سرداران ایرانی؛ از کوروش تا سلیمانی

روز دوشنبه سوم مهر ماه جلسه‌ی نقد کتاب سرداران ایرانی از کوروش تا سلیمانی در بنیاد خانه کتاب با حضور فعالان رسانه، نویسنده کتاب و جناب آقای دکتر طرفداری برگزار گردید. در این جلسه محمدباقر رجبی‌دوانی نویسنده کتاب با اشاره به طولانی شدن زمان چاپ به دلیل کرونا ابراز داشتند:

زمانی که ما می‌خواستیم کتاب را چاپ کنیم، عده‌ای به‌دلیل نام کروروش و تاریخ باستان چاپ این کتاب را قبول نمی‌کردند، عده‌ای هم به این  دلیل که از شهدا نام برده بودیم چاپ این کتاب را قبول نکردند. تا اینکه نشر بین الملل این کتاب رو چاپ کرد. ان‌شاءلله هردو طرف این کتاب رو مطالعه کرده باشند و دیده باشند که ما نه این طرف بام بودیم نه آن طرف بام.

متأسفانه ما دچار خود‌تخریبی هستیم و مفاخر خودمان را سانسور می‌کنیم. یک شخصی بدون خواندن کتاب به من گفت که شما شأن سردار سلیمانی را با آوردن اسم کوروش پایین آوردید، در‌حالی‌که نسل جوان باید بداند که ساسانیان چندین سال جلوی عثمانی‌ها و غارتشان از کشور را گرفتند. باید بدانند که اگر خیانت انگلیس و فرانسه نبود، عباس‌میرزا جلوی قوای روس را گرفته بود و تاریخ جور دیگری رقم می‌خورد. هویت ملی را باید زنده کنیم و از دست وطن‌فروشان خارج کنیم و اگر ایران و دفاعی از ایران باشد باید در همین سرزمین صورت گیرد. تاریخ معلم انسان‌هاست و ما باید از آن درس بگیریم تا محکوم به تکرار نباشیم. رهبر انقلاب فرموده‌اند که نسل جوان تاریخ خودش ر افراموش کرده است؛ بنابراین من از تاریخ ایران باستان شروع کردم. نسل جدید باید بدانند که ما با چه عهد‌شکنانی طرف بودیم که اینک نوادگان آن‌ها، دولت‌مردان زمان حال هستند. ما جدا از تاریخ نیستیم.

در جلد دوم، به‌صورت خلاصه و دایرةالمعارفی از سرداران و فرماندهان نظامی گفتیم. از فرماندهانی که روبه‌روی داعش ایستادند و با آن‌ها مبارزه کردند.

با توجه به آغاز هفتهٔ دفاع مقدس، سؤالی پیش می‌آید و سؤال این است که آن‌همه رشادت‌ها و فداکاری‌ها برای چه بود، برای راندن متجاوز و حفظ زمین؟ اگر وصیت شهدا را ببینیم به جواب خودمان می‌رسیم. این رشادت‌ها برای حفظ ارزش‌ها و ایران و انقلاب بود؛ اما متأسفانه پس از فوت امام، تمام ظواهر و نمادهای دفاع مقدس را از مساجد و دیوارها جمع کردند؛ در صورتی که در تمام کشورها نماد و نشانه‌ای از جنگ‌هایشان وجود دارد. ولی دشمن فراموش نکرد وصیت و نگرانی شهدا را و یادداشت کرد و از همان راه هم وارد شد. دشمن فهمید که شهدا تمام هدفشان حفظ نظام بود. ما فراموش کردیم و دشمن فراموش نکرد و کارش را شروع کرد. رزمندگان چقدر از دوری نسبت به دنیا و دل کندن از دنیا گفتند؛ ولی متأسفانه ما بسیار از هر نظری دور هستیم؛ به‌خصوص مسئولان.

نکتهٔ پایانی اینکه رزمندگان در جبهه‌های نبرد نقش‌آفرینی کردند؛ اما متأسفانه از آن‌ها کم یاد می‌شود، رزمندگان مانند بچه‌های مهندسی و تخریب هستند که در روزمرگی گم شدند. نباید اجازه دهیم که به دست فراموشی سپرده شوند.

دکتر طرفداری درباره‌ی ضرورت چاپ و نگارش چنین کتابهایی گفتند: ضرورت نگارش چنین آثاری این است که دفاع مقدس را قطعه‌ای مجزا از تاریخ نمی‌داند؛ بلکه آن را پیوسته به تاریخ می‌داند. دو محور دربارهٔ این کتاب، دو محور در نظر گرفته شده است. محور اول و بخش اصلی کتاب (در جلد دوم) موضوع دفاع مقدس هست؛ بنابراین ما محور اول، یعنی موضوع دفاع مقدس در نظر می‌گیریم. تاریخ همیشه به یک صورت بوده و هست؛ اما این نوع نگرش و دید افراد است که آن را به‌صورت‌های مختلف به ما نشان می‌دهد و معرفی می‌کند. پدیده دفاع مقدس در تاریخ ایران جایگاه ویژه ای دارد؛ دفاع از سرزمین، یک بُعد ملی دارد؛ اما حضور گستردهٔ مردم در دفاع مقدس اون را ملی‌تر کرده است. بعید می‌دانم در تاریخ دور و نزدیک، بتوان جنگی را یافت که همهٔ مردم اعم از مرد و زن پیر و جوان با اشتیاق برای دفاع بسیج شده باشند. اگر کسی شکی دارد، عکس‌ها و فیلم‌های آن دوران را ببیند.

یکی از نکاتی که ما جلوه‌های آن را در کتاب می‌بینیم این است که جنگ با همهٔ آثاری که دارد، خواه‌ناخواه بر تاریخ ما اثر گذاشته است؛ طوری‌که جنگ می‌تواند باعث پیشرفت مهندسی و نظامی شود. همان‌طور که جنگ جهانی دوم باعث ساخت موشک بالستیک شد. به‌طور‌کلی ۹۹‌درصد پیشرفت بشری به‌خاطر جنگ‌ها بوده است. زمانی که در تهران برای کوپن و تهیهٔ آذوقه وحتی سیگار صف بسته می‌شد، شهید تهرانی مقدم درحال پایه‌ریزی صنعت موشکی ما بود و کسی فکر نمی‌کرد که ایران زمانی بتواند از این مرحله عبور کند و به‌عنوان قدرت منطقه شناخته شود و این در تاریخ دنیا بی‌نظیر است. جنگ اصلاً خوب نیست و پیامدهای منفی و مخربی دارد؛ ولی درآن زمان جنگ به ما تحمیل شد. تحمیل این جنگ به ایران این تلخکامی را داشت که به ما بگویند، نمی‌توانی در گوش قدرت منطقه سیلی بزنی و قرار کنی. دعوا دعوای آب و آتش است. منظور، پیروزی انقلاب اسلامی است که برای ابرقدرت‌ها بسیار گران تمام شد.

در این کتاب نکات جذابی دیده می‌شود، برای مثال، انوشیروان در مکانی جنگیده که اینک ما این مکان را به‌عنوان یمن و سوریه می‌شناسیم و جزءِ مواضع ما هستند.

محور دومی که در رابطه با کتاب ضروری است، نوع مطالعات تاریخ معاصر ایران با محوریت معاصر‌نویسی است. تاریخ معاصر تعریفی دارد و به‌واسطهٔ آن ما یک خلأ داریم، خلأ ایجاد‌شده این است که دهه‌های اخیر، جزءِ تاریخ معاصر حساب نمی‌شود. جناب رجبی هم به این اشراف داشته‌اند. این نوع کتاب‌ها حاصل دغدغه‌ها و احساس مسئولیت افراد هستند و باید به آن ارج نهاد. ما در حوزهٔ نگارش تاریخ نزدیک خودمان دچار فقر دانشگاهی هستیم. جامعه دانشگاهی ما در این حوزه دچار خلأ است دلیل پر نشدن این خلأ این است که نگاه جامعهٔ دانشگاهی ما، نگاه درستی نیست و وقتی جامعهٔ دانشگاهی این خلأ را پر نمی‌کند افراد نادرستی را جای آن می‌گذارند.

از طرفی، قوانین وزارت علوم در دروس علوم انسانی، دست اساتید دانشگاهی را بسته است؛ طوری‌که مجبور به رعایت چارچوب خاص می‌شویم و ازطرف دیگر این نوع نوشته‌ها به‌صورت خشک نوشته می‌شوند که مخاطب عام خودش را از دست می‌دهد. مجلات علمی-پژوهشی فقط در دسترس خود جامعهٔ دانشگاهی است و حتی آن‌ها هم به سراغ مقالات حوزهٔ تخصصی خودشان می‌روند. اگر هم وارد حوزهٔ دیگری بشوند، افراد دیگر آن‌ها را نمی‌پذیرند.

شهید مطهری در مقدمهٔ کتاب داستان راستان به این نکته اشاره کرده‌اند که شخصی به ایشان گفت در شأن شما نیست که برای بچه‌ها داستان بنویسید، شما دانشگاهی هستید. شهید مطهری هم چنین استدلال کردند که ما دربارهٔ اسلام اطلاعاتی داریم و اگر دربارهٔ این اطلاعات برای بچه‌ها ننویسیم، چه کسی بچه‌ها را نسبت به اسلام آگاه کند. اگر آقای قرائتی برای عام از اسلام نگویند، پس چه کسی از اسلام بگوید.

من آعاز‌کننده بودم و با خودم گفتم که شاید سپر بلایی بشم تا بقیه ادامه بدهند. البته کتاب خالی از اشکال نیست و امیدوارم جهت پیشرفت، مطالب لازم بیان شود.

در آخر باید گفت که کتاب مفصل هست و دارای تنوع تاریخ و موضوعی‌ است. جهان مملو از جنگ است و تاریخ جنگ یک اقیانوس بزرگ است. ما در تاریخ ندیده و نشنیده‌ایم که سرداری ترور شود و این‌گونه خروش جمعیت صورت بگیرد. این برای خودش یونیک و خاص بود. آدم از این نیروی باور و ایمان متعجب می‌‌شود.